Ο Χένρυ Μίλλερ (ΧΜ) είναι ένας από τους διασημότερους Αμερικάνους συγγραφείς του 20ου αιώνα. Τουλάχιστον, έγινε κάποια στιγμή στη δεκαετία του ‘60 όταν ενέπνευσε τους μπίτνικ (βλέπε Τζακ Κέρουακ) και τους χίπις. ‘Εγινε συνώνυμο του αντισυμβατικού καλλιτέχνη, προάγγελος της σεξουαλικής απελευθέρωσης. Σε αντίθεση όμως με άλλους “πάπες” της εποχής (βλέπε Γουίλιαμ Μπάροουζ ή ακόμα και τον μεταγενέστερο Τσαρλς Μπουκόφσκι) ή και συνομήλικους του όπως ο Άλντους Χάξλεϋ, ο ΧΜ δεν πειραματίστηκε με τα ναρκωτικά ούτε κατέληξε αλκοολικός. Και αυτό γιατί δεν ανήκε, ούτε προσπάθησε να ενταχθεί, σ’ αυτή τη γενιά. Κόντευε ήδη τα 70 όταν τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν. Μπορούσε βέβαια να λειτουργήσει ως μέντορας ή ως γκουρού για τους νεώτερους, αλλά το ήθελε;
Στο Big Sur της Καλιφόρνια, όπου ο ΧΜ εγκαταστάθηκε όταν επέστρεψε στην Αμερική με το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που τον ανάγκασε να φύγει από την Ελλάδα, και αφού έκανε το τελευταίο μεγάλο του ταξίδι στην αμερικάνικη ενδοχώρα με τον φίλο του και ζωγράφο Abe Rattner, στο Big Sur λοιπόν, έναν παραδεισένιο τόπο μέσα στο δάσος και με θέα τον ωκεανό, όλο και κάποιος θαυμαστής του θα ερχόταν να τον γνωρίσει, να τον συμβουλευτεί, να εμπνευστεί από εκείνον. Οι περισσότεροι, σύμφωνα με τον ΧΜ, ήταν χαμένες ψυχές, παρανοϊκοί ή απλώς ενοχλητικοί. Όπως γράφει στον πρόλογο του Remember to remember:
Η ζωή μου φαίνεται να περιστρέφεται γύρω από τυχαίες συναντήσεις. Οι περισσότερες φιλίες μου ξεκίνησαν έτσι. Συνήθως, οι άνθρωποι που θέλεις πολύ να συναντήσεις έχουν πεθάνει όταν καταφέρνεις να τους προσεγγίσεις. Υπάρχουν άλλοι με τους οποίους αλληλογραφείς αλλά δεν θα τους συναντήσεις ποτέ – και γενικά ίσως είναι καλύτερα έτσι. Έχω συναντήσει λίγους μόνο διάσημους στη ζωή μου, αλλά πολλούς μεγαλοφυείς ανθρώπους που το μεγάλο κοινό ακόμα αγνοεί. Νευρωτικούς και ψυχοπαθείς, έχω χάσει τον λογαριασμό πόσους. Ενοχλητικούς και φορτικούς, άπειρους. Οι άνθρωποι που αγαπώ περισσότερο είναι οι ασήμαντοι, οι αφανείς.
Μένοντας πλέον ακίνητος, σαν ήλιος, προσέλκυε πλανήτες που ζητούσαν λίγο από το φως του. Στο Big Sur, ο ΧΜ ήταν ο “ευτυχισμένος βράχος” όπως έλεγε ο φίλος του Lawrence Durell.
Μείνε ακίνητος σαν το κολιμπρί
Το κολιμπρί μπορεί και στέκεται ακίνητο στον αέρα κουνώντας πολύ γρήγορα τα φτερά του. Αυτή η ακινησία που προκαλείται από την πολύ γρήγορη κίνηση είναι μια καθαρά ταοϊστική ιδέα. Να μπορείς δηλαδή να βρεις το ακίνητο σημείο μέσα σε έναν κόσμο διαρκούς κίνησης. Να μην πηγαίνεις κόντρα στο ρεύμα αλλά να μην παρασύρεσαι από αυτό. Να το διαμορφώνεις με την ακινησία σου. Να είσαι σταθερός στις απόψεις σου αλλά να αγκαλιάζεις κάθε νέα προοπτική και αλλαγή. Να είσαι ο ίδιος ένας κόσμος, όχι ερμητικά κλειστός αλλά ανοιχτός και δεκτικός απέναντι στους άλλους κόσμους.
Το ενδιαφέρον του ΧΜ για την πνευματικότητα, τον μυστικισμό, τον αποκρυφισμό είναι γνωστό. Το αναφέρει και ο δικός μας ζωγράφος Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας, τον οποίο ο ΧΜ γνώρισε κατά την παραμονή του στην Ελλάδα (1939) και με τον οποίο στη συνέχεια αλληλογραφούσε. Είναι όμως μια πνευματικότητα με ρίζες, ένας μυστικισμός γειωμένος. Και σίγουρα δεν είναι μέρος της μόδας του Ζεν και του Βουδισμού της δεκαετίας του ‘60 στην Αμερική.
Όπως ανέφερα παραπάνω, ο ΧΜ έγινε διάσημος όψιμα, λόγω των βιβλίων που είχε γράψει στη δεκαετία του ‘30 (Τροπικός του Καρκίνου, Μαύρη Άνοιξη, Τροπικός του Αιγόκερω) αλλά και της τριλογίας της Ρόδινης Σταύρωσης (Sexus, Nexus, Plexus) που έγραψε μετά τον πόλεμο. Το γεγονός ότι όλα αυτά τα βιβλία απαγορεύτηκαν στην πουριτανική Αμερική ως αισχρά (βλέπε πορνογραφικά) έκανε τον ΧΜ μια κάλτ φιγούρα και δημιούργησε τον μύθο που τον έκανε διάσημο όταν επετράπη τελικά η έκδοσή τους τη δεκαετία του ‘60.
Χένρυ Μίλλερ ο πορτρετίστας
Όλο το έργο του ΧΜ, αλλά πολύ περισσότερο τα μεταγενέστερα βιβλία του, επικεντρώνεται στον άνθρωπο. Σαν άλλος Διογένης, τριγυρνά με το φανάρι του αναζητώντας τον άνθρωπο. Τον αφανή, τον γνήσιο, τον αυθεντικό. Αυτόν που μπορεί να είναι ο παρίας της κοινωνίας απλώς και μόνο επειδή διεκδικεί μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης. Δημιουργεί έτσι μια σειρά από πορτρέτα, κυρίως καλλιτεχνών, που κατά τη γνώμη του αξίζει να γίνουν γνωστοί στο ευρύτερο κοινό. Μιλάμε για εκλεκτικές συγγένειες, όπως είναι για παράδειγμα ο EdgarVarèse και ο Blaise Cendrars, αλλά και για ανθρώπους σκοτεινούς, όπως ο Bud Clausen στο δοκίμιο «Η καρδιά της απονέκρωσης», που μπαινόβγαινε στη φυλακή και έχασε την πίστη του στους συνανθρώπους του («μπορεί να μην τον αναγκάσαμε να γίνει εγκληματίας, αλλά σίγουρα τον βοηθήσαμε να παραμείνει») ώσπου ερωτεύτηκε μια γυναίκα τρόφιμο που είχε δολοφονήσει τα παιδιά της με ένα τσεκούρι («δεν τα είχε σκοτώσει εκείνη, αλλά η κοφτερή λεπίδα του τσεκουριού») και επειδή δεν τους επέτρεπαν να βλέπονται ανατίναξαν τη βόρεια πτέρυγα της φυλακής με δυναμίτη.
Μερικοί άνθρωποι, και ο Varèse είναι ένας από αυτούς, είναι σαν δυναμίτες…Αυτό που με ενδιαφέρει στην περίπτωση του Varèse είναι ότι κανείς δεν θέλει να τον ακούσει…Η περίπτωση του Varèse είναι ακατανόητη γιατί η μουσική του είναι σίγουρα η μουσική του μέλλοντος. Και το μέλλον είναι ήδη εδώ, αφού ο Varèse είναι εδώ και έχει κάνει γνωστή τη μουσική του σε κάποιους λίγους.
Για τον Cendrars:
Ο Cendrars είναι γαντζωμένος στην καρδιά των πραγμάτων. Είναι ο πιο δραστήριος άνθρωπος και ωστόσο γαλήνιος σαν λάμα…Δεν ενδιαφέρεται να μάθει τι κάνεις αλλά μόνο ποιος είσαι…Έχει κατηγορηθεί ότι γράφει σκουπίδια. Είναι αλήθεια ότι τα γραπτά του δεν έχουν όλα την ίδια ποιότητα – αλλά ο Cendrars δεν γράφει ποτέ σκουπίδια, είναι ανίκανος να το κάνει. Το πρόβλημά του δεν είναι αν γράφει καλά ή όχι αλλά αν πρέπει να γράφει ή όχι. Η γραφή είναι σχεδόν μια παραβίαση του τρόπου ζωής του.
Για τον κινηματογραφικό αστέρα Raimu:
Όταν βλέπω έναν χαρακτήρα σαν αυτόν που ενσαρκώνει ο Raimu, αντιλαμβάνομαι πόσο μόνος, πόσο μοναχικός είναι ο πραγματικός Ευρωπαίος. Σε κάθε χειρονομία του, ο Raimu παίζει την τραγωδία της ζωής που έχει επιβληθεί στον απλό Ευρωπαίο που, από μόνος του, αδυνατεί να αλλάξει γιατί δεν μπορεί να απελευθερωθεί από τον λαβύρινθο των εθνικών μηχανοραφιών μέσα στις οποίες γεννήθηκε και μεγάλωσε. Αλλά αν αυτός ο άνθρωπος έχει ελάχιστες ή και καμία ελπίδα, και αυτό είναι που βλέπω στα πρόσωπα των Ευρωπαίων παντού, τουλάχιστον έχει αξιοπρέπεια και μεγαλείο, ακόμα και μια ευγένεια μερικές φορές, που πηγάζει από καθαρή απελπισία.
Για τον μαύρο γκέι ζωγράφο Beauford Delaney:
Είναι ήδη σαράντα οκτώ ώρες που λυσσομανάει η καταιγίδα εδώ, στο Big Sur, και το σπίτι μπάζει από όλους τους πόρους του τσιμέντου και του στόκου της ύπαρξής του. Γι’αυτό και σκέφτομαι τον Beauford. Τι να κάνει τώρα, στον χειμώνα του Μανχάταν, όπου τα πάντα είναι χιονισμένα και παγωμένα; Εδώ κάνει ζέστη, παρά τις διαρροές και την καταιγίδα. Μόνο ένα πρόβλημα έχουμε – να κρατήσουμε στεγνά τα ξύλα. Μερικά ξύλα στη σόμπα και ο χώρος είναι άνετος. Αλλά στο 181 της οδού Γκρην, στον έκτο όροφο όπου ο Beauford δουλεύει, ονειρεύεται και τρώει τους πίνακές του, μόνο ένας βρυχώμενος φούρνος που διατηρεί τη θερμοκρασία σταθερή στους εκατόν είκοσι βαθμούς κελσίου μπορεί να παλέψει με το θανάσιμο κρύο που εισρέει από τους μουσκεμένους τοίχους, τα ταβάνια και τα πατώματα. Και βεβαίως, δεν θα υπάρξει ποτέ τέτοιος φούρνος στο 181 της οδού Γκριν. Και οι θερμές ακτίνες του ήλιου δεν θα διεισδύσουν ποτέ στο μοναδικό δωμάτιο όπου ζει ο Beauford.
Είναι τεράστιο το εύρος των ανθρώπων που ο Χένρυ Μίλλερ προσπαθεί να αναδείξει μέσα από τα γραπτά του και την επιρροή που είχε. Ο ίδιος πίστευε ότι πρέπει να είσαι γενναιόδωρος γιατί στο τέλος όλη αυτή η γενναιοδωρία θα σου επιστραφεί.
Tίποτα από όσα κάνει ο Beauford με αγάπη, δεν μπορεί να του επιστρέψει κάτι άλλο εκτός από αγάπη.
Πολίτης του κόσμου
Ο ΧΜ επέλεξε να είναι με το μέρος των απλών ανθρώπων. Όχι των Αμερικάνων, των Γάλλων, των Ελλήνων, αλλά των ανθρώπων ανεξαρτήτου υπηκοότητας. Δεν ενδιαφέρεται για τις πατρίδες, πόσο μάλλον για την δική του πατρίδα, τις Ηνωμένες Πολιτείες, στην οποία άσκησε σκληρή κριτική – μια σχέση αγάπης-μίσους θα λέγαμε. Δεν κατανοεί την έννοια του πολέμου (αφού είναι άπατρις, γιατί να συνταχθεί με κάποια πλευρά;) και δεν τον νοιάζει ποιος θα είναι ο νικητής, παρά μόνο αυτοί που έχασαν άδικα τις ζωές τους. Αντιλαμβάνεται ότι οι πόλεμοι γίνονται για το συμφέρον κάποιων προνομιούχων, οι οποίοι κινητοποιούν μεγάλες μάζες ανθρώπων στο όνομα κάποιων ιδανικών. Η δικαιοσύνη και η ελευθερία δεν έχουν καμία θέση σε έναν πόλεμο. Δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Και δεν θα υπάρξει καλύτερος κόσμος από αυτόν που ζούμε σήμερα. Γι’αυτό και αρνήθηκε να συμμετάσχει στον ισπανικό εμφύλιο όταν προσκλήθηκε από τον θαυμαστή του George Orwell. Στο δοκίμιό του «Δολοφονήστε τον δολοφόνο» (Murder the murderer/Assassinez l’ assassin) o XM ενσωματώνει ένα απόσπασμα από μια ομιλία του Tagore στο Τόκιο που νομίζω αξίζει να αναφέρω:
Μέσα σε ένα μικρό λουλούδι υπάρχει κρυμμένη μια ζωτική δύναμη, που είναι μεγαλύτερη από αυτή ενός πολυβόλου Maxim. Πιστεύω ότι στο τραγούδι ενός πουλιού, η Φύση εκδηλώνεται με μια δύναμη μεγαλύτερη από αυτή που μας αποκαλύπτει ο εκκωφαντικός βρυχηθμός των κανονιών. Πιστεύω σε ένα ιδανικό που πλανιέται πάνω από τη Γη – ένα ιδανικό αυτού του Παραδείσου που δεν είναι αποκύημα της φαντασίας, αλλά η έσχατη πραγματικότητα προς την οποία τείνουν όλα τα πράγματα. Πιστεύω ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε αυτό το όραμα του Παραδείσου στο φως του ήλιου, στην ομορφιά της Άνοιξης και στην γαλήνη ενός χειμωνιάτικου πρωινού. Παντού σ’ αυτή τη Γη, το πνεύμα του Παραδείσου έχει ξυπνήσει και η φωνή του ακούγεται. Εμείς είμαστε κουφοί στο καλεσμά του, αλλά η φωνή της αιωνιότητας αναβλύζει σαν τον ήχο του εκκλησιαστικού οργάνου και η μουσική της φτάνει στην καρδιά της ίδιας μας της ύπαρξης.
Τα βιβλία στη ζωή μου
Ζω σε ένα σπίτι γεμάτο βιβλία. Κάθε δωμάτιο έχει και τη βιβλιοθήκη του. Διαβάζω τρια-τέσσερα βιβλία ταυτόχρονα. Έχω τόσα βιβλία που δεν ξέρω τι να τα κάνω. Νιώθω ότι με πνίγουν. ‘Ομως, το θέμα δεν είναι, όπως λεει ο ΧΜ, να διαβάζεις περισσότερο, αλλά να ζεις περισσότερο. Ο Frank Zappa έλεγε ότι το τσιγάρο είναι η τροφή του. Εγώ τρώω βιβλία. Είμαι βιβλιοφάγος, βιβλιοσκώληξ, έχω βιβλιοθήκη ακόμα και στην τουαλέτα. Ειδικά στην τουαλέτα! Αλήθεια, έχετε δει την τουαλέτα του ΧΜ; Στο youtube υπάρχει ένα βίντεο με τίτλο Bathroom monologue, δείτε το. Και βέβαια, το κεφάλαιο «Reading in the toilet» στο βιβλίο του «The books in my life». Ένας λόγος που γράφω αυτό το κείμενο, είναι για να μην διαβάσω. Σκέφτηκα δηλαδή ότι θα μπορούσα να μειώσω το διάβασμα, γράφοντας. Μην το δοκιμάσετε, δεν δούλεψε. Συνέχεια διακόπτω το γράψιμο για να διαβάσω κάτι που αφορά την επόμενη πρόταση. Και το ένα φέρνει τ’άλλο…Μερικές φορές γράφω για πέντε λεπτά και μετά διαβάζω μια ώρα. Κάποιοι διαβάζουν γιατί το έχουν ανάγκη, δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς. Αλλά ποια είναι η ανάγκη που καλύπτουν; Σκοτώνουν την ώρα τους; Θέλουν να αποδράσουν από την πραγματικότητα; Αναζητούν τη γνώση; Αα, μα υπάρχει τόση προσφορά γνώσης σήμερα που κανείς δεν προλαβαίνει να γνωρίζει πραγματικά. «Χαλαρώστε, δεν χρειάζεται πια να διαβάσετε όλους αυτούς τους τόμους για να μην πιαστείτε αδιάβαστοι. Εμείς σας προσφέρουμε την περίληψη και μερικές ατάκες για το οπλοστάσιό σας. Αν είστε νέος, όμορφος, αλλά όχι αρκετά καλλιεργημένος, με αυτό το σύστημα μπορείτε εύκολα να εντυπωσιάσετε στις δεξιώσεις πετάγοντας ατάκες από τον Οδυσσέα, το Αναζητώντας το Χαμένο Χρόνο ή ακόμα και από τον Άνθρωπο χωρίς ιδιότητες. Κανείς δεν θα καταλάβει τίποτα, γιατί κανείς δεν τα έχει διαβάσει στους χώρους που συχνάζετε».
Σε όλη μου τη ζωή ταξίδευα, συναντούσα ανθρώπους, έβλεπα μέρη, δημιουργούσα σχέσεις. Κάθε μέρα ήταν ζωντανή, γεμάτη, συνέβαιναν πράγματα…τώρα είμαι μόνος με τη φύση, με τον Θεό αν θέλετε να το πείτε έτσι.
Για να γράψει κανείς βιβλία, πρέπει να κλειστεί σε ένα δωμάτιο. Πρέπει να απομονωθεί. Όσο περισσότερα είναι τα βιβλία που έχει γράψει ένας συγγραφέας, τόσο περισσότερες και οι ώρες που έχει περάσει με τον εαυτό του. Μερικές φορές, ακόμα και όταν δεν γράφει, ακόμα και όταν βρίσκεται στη συντροφιά των φίλων ή της οικογένειας, ο συγγραφέας σκέφτεται το έργο του, δεν είναι πραγματικά εκεί. Ο ΧΜ είναι αξιοθαύμαστος γιατί τα έκανε όλα: έγραψε, ταξίδεψε, παντρεύτηκε πολλές φορές, έκανε παιδιά….έζησε!
Δεν ήταν βέβαια τα πάντα ρόδινα, το αντίθετο! Όμως, η ζωή από τη φύση της είναι μια ρόδινη σταύρωση.
Ξέρω τώρα πως οποιαδήποτε επιρροή θα έχω στον κόσμο θα είναι αποτέλεσμα του παραδείγματος που δίνω και όχι των κειμένων μου.
Το ένα βιβλίο οδηγεί στο άλλο, το κάθε βιβλίο είναι μια στιγμή της ζωής, μια συνάντηση, ακόμα και μια σχέση. Μερικές φορές ένα μέτριο βιβλίο μπορεί να σημαίνει πολλά για μας, γιατί είναι συνδεδεμένο με κάποιο επεισόδιο της ζωής μας. Γράφω για να μην ξεχάσω. Γράφω για να θυμηθώ. Για να υποστηρίξω την αλήθεια μου.
Ο καθένας έχει τη δική του πραγματικότητα και, αν δεν είναι πολύ δειλός, συνεσταλμένος ή ντροπαλός, μπορεί να κολυμπήσει μέσα της.
Φτιάχνουμε κόσμους, αφηγούμαστε ιστορίες. Αυτό κάνουμε.
Η ελληνική εμπειρία
O XM έλεγε πάντα πόσο τον άλλαξε η Ελλάδα. Θεωρούσε τον “Κολοσσό του Μαρουσιού” το καλύτερο βιβλίο του. Η Ελλάδα ήταν για τον ΧΜ ο παράδεισος που αναφέρει ο Tagore στο απόσπασμα που παρέθεσα πιο πάνω. Ενώ η σκιά του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου πλανιόταν πάνω από την Ευρώπη και όλος ο κόσμος συντονιζόταν στα τύμπανά του, ο ΧΜ βρισκόταν σε μια άλλη διάσταση, έξω από τον χρόνο, στην αιωνιότητα της Ελλάδας. Με μια εκλεκτή παρέα (Σεφέρης, Ντάρελ, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Κατσίμπαλης) έζησε μερικούς μήνες ξεγνοιασιάς και ανεμελιάς που έμελαν να αποτελέσουν την αρχή μιας νέας πορείας. Η γαλλική εμπειρία είχε πλέον τελειώσει. Ο Οδυσσέας ήταν τώρα έτοιμος να επιστρέψει στην πατρίδα, είχε όμως αλλάξει. Δεν ήταν ο ίδιος με εκείνον που ξεκίνησε το ταξίδι. Θα ακολουθούσε μια μακρά περίοδος, μια εικοσαετία, στερήσεων και φτώχιας στην Αμερική.
Να ζωγραφίζεις σημαίνει ν’ αγαπάς ξανά
Παράλληλα με τη συγγραφική του δραστηριότητα, ο ΧΜ ζωγράφιζε. Η ζωγραφική ήταν γι’αυτόν μια πράξη ελευθερίας. Ξεκίνησε στο Παρίσι, κάτω από την επιρροή ζωγράφων όπως ο Σαγκάλ, ο Σερά, ο Μαξ Ζακόμπ και συνέχισε στην Αμερική με τον Τζον Μάριν τον Έιμπ Ράτνερ (με τον οποίο έκανε και το ταξίδι στην ενδοχώρα που περιγράφει στο βιβλίο «Ο κλιματιζόμενος εφιάλτης») και άλλους. Καθώς η συγγραφή ήταν πλέον δουλειά, ο τρόπος να κερδίζει τα προς το ζην, η ζωγραφική έγινε γι’ αυτόν ένα χόμπι που μπορούσε να ασκεί με απόλυτη ελευθερία και χωρίς να δίνει λογαριασμό σε κανέναν. Χαρακτηριστικό είναι το κεφάλαιο «Ο άγγελος είναι το σήμα μου!» από το βιβλίο του «Μαύρη Άνοιξη» όπου φαίνεται πόσο απολαυστική ήταν για εκείνον η διαδικασία της ζωγραφικής. Αν και δεν θεωρούσε τον εαυτό του σημαντικό ζωγράφο, ο ΧΜ μελέτησε σοβαρά, ως αιώνιος αυτοδίδακτος, και παρήγαγε αξιόλογα έργα.
Πως γνώρισα τον Χένρυ Μίλλερ
Όταν ήμουν έφηβος πήγαινα συχνά-πυκνά για δουλειά στο μαγαζί του πατέρα μου. Μπαίνοντας, υπήρχε η δεξιά και η αριστερή πλευρά. Δεξιά ήταν ο πάγκος με την ταμειακή μηχανή, αριστερά το γραφείο του λογιστή και συνεταίρου του πατέρα μου. Ήταν δύο εντελώς διαφορετικοί άνθρωποι: ο ένας νοικοκύρης κι ο άλλος όσα πάνε κι όσα έρθουν. Ο ένας σοβαρός και μετρημένος, ο άλλος γελαστός και χύμα στο κύμα. Εγώ προερχόμουν από την δεξιά πλευρά αλλά με γοήτευε η αριστερή. Εκεί συνέβαιναν πράγματα, όπως για παράδειγμα η μέρα που ήρθε ο Πέτρος Πανδής (ο τραγουδιστής του Θεοδωράκη τότε) και μού έδειξε πώς έγραφε και με τα δύο χέρια. Ο άνθρωπος ήταν αμφιδέξιος!
Μια μέρα, ενώ καθόμουν στο αριστερό γραφείο και βαριόμουν όπως συνήθως, άρχισα να ψαχουλεύω τα συρτάρια και ανακάλυψα μερικά ξενόγλωσσα ερωτικά βιβλία. Ανάμεσά τους ήταν το Sexus και ο Τροπικός του Καρκίνου. Έκλεψα τον Τροπικό (το Sexus ήταν ογκώδες, δεν μπορούσα να το κρύψω). Με τα αγγλικά δεν είχα πρόβλημα, διάβαζα άνετα. Δεν με ανακάλυψαν ποτέ.
Και μια σχέση ζωής ξεκίνησε.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Αφίσα από μια διάλεξη που έκανα το 1993 στο Χορωδιακό Εργαστήρι Μεταμόρφωσης. Είναι η δεύτερη διάλεξη για τον ΧΜ που έχω κάνει: η πρώτη έγινε το 1982 ενόσω ήμουν φοιτητής στο Αμερικάνικό κολλέγιο Deree και ήταν με αφορμή τον θανατό του. Ήμουν 19 χρονών. Τώρα, σαράντα χρόνια μετά, γράφω αυτό το κείμενο. Έχω προγραμματίσει άλλο ένα εφόσον καταφέρω να φτάσω τα 80. Αυτό εννοώ σχέση ζωής. (Την αφίσα σχεδίασε ο φίλος Γρηγόρης Μηλιαρέσης).
Βιβλιογραφία
– Έργα του Henry Miller που χρησιμοποίησα για το κείμενο:
The Air-conditioned nightmare, 1945
Stand still like the hummingbird, 1962
Wisdom of the heart, 1960
Souvenir souvenirs (γαλλική μετάφραση του Remember to remember), 1953
O Κολοσσος του Μαρουσιού (Κάκτος 1981), πρώτη έκδοση 1941
The books in my life, 1962
Big Sur and the oranges of Hieronymus Bosch, 1957
– Περιοδικό Διαβάζω, αφιέρωμα στον Χένρυ Μίλλερ, Οκτώβρης 1991
[Το κείμενο αυτό ολοκληρώθηκε τον Γενάρη του 2022]
Vassilis Roupas 